Een geschiedenis van de klassieke muziek vanaf de oudheid tot heden.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Voorwoord

Als kind ging ik vaak logeren bij mijn opa en oma in Roermond. Daar werd regelmatig klassieke muziek gedraaid en opa kon ook goed piano spelen. Ik noemde die muziek hardnekkig Roermondse muziek. Helaas ben ik toen naar popmuziek gaan luisteren en raakte de klassieke muziek sterk op de achtergrond. Ik zag het vooral als iets moeilijks en iets voor andere mensen. Dit duurde tot ik zelf begon met pianospelen. Langzaam maar zeker begon ik de muziek beter te begrijpen en ik begon ook steeds meer klassieke stukken te beluisteren. In loop van tijd begon ik ook met het zoeken van achtergrondinformatie door het lezen van biografieën van beroemde componisten en podcasts.  Deze informatie werd de basis voor dit essay maar natuurlijk heb ik ook veel gehad aan Wikipedia.

Veel leesplezier!

 

Bas van den Brink

September 2021

 

1. Inhoud

Voorwoord. 2

Inhoud. 3

Hoofdstuk 1 Inleiding. 4

Hoofdstuk 2 De oudheid en de Middeleeuwen. 6

Hoofdstuk 3 De renaissance. 7

Hoofdstuk 4 De Barok. 8

Italië. 8

Duitsland. 9

Hoofdstuk 6 De Klassieke periode. 11

Hoofdstuk 7 De Romantiek. 14

Italië. 14

Frankrijk. 15

Duitsland. 16

Noorwegen en Oost-Europa. 18

Rusland. 20

Hoofdstuk 8 De 20^ste eeuw.. 23

Frankrijk. 23

Duitsland. 24

Engeland. 26

Amerika. 26

Europese filmmuziek. 28

1.              Inleiding

Hoewel er in andere werelddelen ook geweldige muziek gemaakt wordt is de muziek die bekend staat als Klassieke muziek slechts van toepassing op Europa en Noord-Amerika. Daarnaast moet de Klassieke muziek voldoen aan de eis dat de muziek geschoold is en in de traditie van de 15^de eeuw. Dat neemt niet weg dat er gedurende de tijd steeds meer hybride vormen opkwamen afhankelijk van de uitvinding van nieuwe instrumenten en met name het loslaten van conventies. Er is dan ook een verandering gaande door de tijd. Ook waren er een groot aantal componisten die heilige huisjes durfden intrappen. In dit essay wordt de geschiedenis van de klassieke muziek beschreven aan de hand van de bekendste componisten. Dit wordt gedaan aan de hand van de verschillende perioden in de muziekgeschiedenis. Voor het overzicht worden de verschillende componisten beschreven per regio waardoor de volgorde niet geheel chronologisch is. Er wordt begonnen met een kort overzicht van de muziek uit de oudheid en de middeleeuwen waarna ingegaan wordt op de Renaissance en de Barok. Vervolgens worden de componisten uit de Klassieke periode behandeld waarna er een lang onderdeel volgt over de Romantiek. Ten slotte wordt de twintigste eeuw besproken.

 

2.              De oudheid en de Middeleeuwen

De eerst bekende muziekinstrumenten zijn resten van primitieve fluiten en trommels. Later kwamen daar verschillende snaarinstrumenten bij zoals lieren en harpen. Eén van de eerste personen die een wetenschappelijke onderbouwing gaf was de Griekse filosoof Pythagoras. Hij ontdekte dat een snaar slechts harmonisch klonk in vaste verhoudingen. Hij veronderstelde dat ook  de beweging van de hemellichamen aan die verhoudingen moesten voldoen als een soort kosmische muziek. Er is in de oudheid zeker muziek gemaakt maar omdat die muziek nergens genoteerd staat weet niemand hoe het geklonken heeft. Dit euvel duurde tot de middeleeuwen. Op een zekere dag kwam een monnik op het lumineuze idee om hun gregoriaanse gezangen te noteren. Dit was de geboorte van het fenomeen componist. In eerste instantie waren gregoriaanse muziek nog eenstemmig gezongen gebeden zonder veel dynamiek en afwisseling. Dit veranderde ten goede toen iemand op het idee kwam om er één of meer stemmen bij te voegen. Zo ontstond de meerstemmige gregoriaanse muziek. Buiten de kerk werd er in de Middeleeuwen uiteraard ook muziek gemaakt. Muzikanten uit die tijd waren vooral minstrelen en acteurs die van stad tot stad liepen om op te treden op jaarmarkten en andere feesten. Zij speelden luit, fluit, harp en verschillende trommels. Zij zongen vooral over allerlei volksverhalen.

 

3.              De renaissance

Naarmate de tijd vorderde kwamen er naast zangstemmen steeds meer instrumenten bij . In Italië werd de opera geboren. De eerste opera’s waren geïnspireerd door de Griekse komedies die ook combinaties waren van muziek en theater. De Griekse mythologie was daarom een geliefd onderwerp van de eerste opera’s.  Deze opera’s worden ook wel Opera seria genoemd.  gaandeweg werden er ook moderne volksverhalen gebruikt als onderwerp. Voorbeelden van deze opera’s waren Tristan en Isolde en Wilhelm Tell. Naast opera´s werd er in de Renaissance ook veel kerkmuziek gecomponeerd. Een belangrijke componist in dit genre is Giovanni Pallestrina. Hij is in 1525 geboren in de Italiaanse stad Palestrina.  Daarmee had hij genoeg verdiend om te kunnen trouwen met de rijke Lucrezia di Francesco waar hij twee zoons mee kreeg. Hij werd gepromoveerd tot kapelmeester van de Sint-Pieter in Rome en zanger in de Sixtijnse kapel. In die tijd kwam zijn eerste missenboek uit. Bij elkaar heeft hij 105 missen,  375 motetten, 45  hymnen en 200 liederen.  Opvallend aspect van deze muziek zijn de heldere melodieën en goed geproportioneerde zangpartijen. Na zijn kapelmeesterschap had Pallestrina nog werk bij vele andere kerken in Italië. Hij overleed in 1594 in Rome.

 

4.              De Barok

Tijdens de Renaissance speelden de Italianen ook een belangrijke rol bij het tot stand komen van de Barok. Dit belangrijke onderdeel liep ruwweg van 1600 tot 1750. De meeste componisten uit die tijd waren in dienst van een vorst, een rijke edelman of de kerk. Kenmerkend voor de Barok zijn een lopende baslijn, een sterk harmonisch contrapunt en veel versieringen zoals korte of lange trillers. Contrapunt is een muzikale term die ongeveer betekent dat twee of meer tonen of twee of meer melodielijnen op een muzikale manier bij elkaar passen. Barokmuziek is vrijwel altijd polyfoon. De belangrijkste instrumenten van de Barok zijn de klavecimbel, het kerkorgel, de viool de cello, de hobo en de fluit. Erg populair bij adellijke kringen was de zogenaamde suite. Deze suites bestonden uit een aantal hofdansen zoals het Menuet en de Sarabande.

Italië

In Italië begon de Barok met Claudio Monteverdi. Zijn composities markeren de overgang van de Renaissance en de Barok. Daarnaast zette hij de opera op een hoger plan. Hij is in 1567 geboren in Cremona. Vanaf zijn 15^de begon hij met componeren en 8  jaar later had hij al vijf boeken met eigen composities gepubliceerd. Zijn eerste echte baan was muzikant aan het hof van de hertog van Mantua. In deze periode maakte hij een reis door Hongarije en Vlaanderen. De muziek uit deze landen zouden later een enorme inspiratiebron worden bij de latere composities van Monteverdi. Vanwege zijn vooruitstrevende muziek ontstond er een conflict met de kerk. Monteverdi ging namelijk uit van een grote mate van harmonie en de overtuiging dat de tekst belangrijker was dan de muziek. Dit markeerde de overgang naar de Barok, mede door het gebruik van de zogenaamde Basso-continuo. Een vroege opera van hem was Orfeo en Ariana. In 1595 trouwde hij met de hof zangeres Claudia Cattaneo. Zij kregen twee zoons maar zij stierf op jonge leeftijd waardoor Monteverdi met de opvoeding van twee kinderen opgescheept werd. Om weer in de gunst van de kerk te komen droeg hij zijn Mariavespers op aan paus Paulus V. In 1613 kreeg hij een betrekking als kapelmeester aan de San Marco in Venetië. Hiermee kreeg hij de volledige muzikale leiding van de stad. Hier componeerde hij het omvangrijke werk Selva morale e  spirituale ook componeerde hij daar drie boeken met madrigalen. Dit zijn partituren boeken met wereldlijke liederen en opera´s. Helaas zijn een groot aantal van zijn werken verloren geraakt. In 1637 werd hij gewijd als geestelijke. Hij schreef in die hoedanigheid wel drie grote en vooruitstrevende opera´s met titels als Il ritorno d’Ulisse in patria, Le Nozze d’Enea in Lavinia, l’Incoronazione di Poppea. Zij vormen een belangrijke aanzet voor de latere Italiaanse opera´s. Hij overleed hij op 29 november 1643. Een beroemde telg uit de Italiaanse Barok is Antonio Vivaldi. Hij was zowel priester als componist. Daarnaast was hij een begenadigd violist. Hij is vooral bekend geworden door zijn vier jaargetijden maar hij componeerde daarnaast nog meer dan 700 andere composities waaronder meer dan 500 concerten voor viool en cello, 46 opera’s, 73 sonates en veel gewijde muziek. Hij is in 1678  in Venetië geboren. Zijn vader was kapper van beroep maar was wel erg muzikaal. Daarom gaf hij aan de jonge Antonio vioolles en zorgde er voor dat hij mocht spelen  in het San Marco orkest. Hij begon een opleiding tot priester en studeerde in 1703 af. Vanwege zijn rode haar stond hij bekend als de Rode priester. Zijn muzikale carrière begon als violist bij een meisjesweeshuis waar hij een groot aantal concerten en cantates schreef. Omdat meisjes in die tijd geen muziek mochten spelen werden de concerten achter een doek gegeven. Vivaldi bleef dit weeshuis de rest van zijn leven trouw. Na vele omzwervingen werd hij kapelmeester in Mantua.  Hij wilde graag een opera van hem uitbrengen in Rome maar dat had geen succes. Hij wilde zijn geluk beproeven in Wenen maar al na een maand overleed hij aan een inwendige bloeding.

Domenico Scarlatti was een bekende telg uit de Italiaanse Barok. In Italië componeerde hij een aantal kerkliederen en opera’s maar hier had hij weinig succes. Dit veranderde toen hij terecht kwam bij het hof van Madrid.  Daar componeerde hij bijna 500 klaviersonates.

Duitsland

In Duitsland werd de Barok geïntroduceerd door Georg Philip Telemann. Hij was een echte veelschrijver en was waarschijnlijk de productiefste componist aller tijden. Daarbij was zijn niveau behoorlijk hoog hoewel hij niet kon tippen aan J.S. Bach. Hij is in 1681 geboren in Maagdenburg. Telemann bleek al op jonge leeftijd blijk te geven van muzikaliteit maar toen zijn vader overleed werd zijn ambitie door zijn dominante moeder onderdrukt en zij stuurde hem naar het gymnasium. Daar werd zijn muzikaliteit wel erkend maar toch werd hij gedwongen om rechten te studeren in Leipzig. Deze studie was niet aan hem besteed en hij schreef enkele cantates voor de plaatselijke kerk en waarna hij stopte met zijn studie en besloot componist te worden.  Dit werd serieus toen hij werd aangesteld als artistiek directeur van de opera van Leipzig waar hij zijn eerste opera’s schreef. Hij werd aangenomen als kapelmeester bij verschillende Duitse kerken en hij speelde geregeld orgel. In Frankfurt am Main had hij een bijzonder productieve periode. Hier componeerde hij een enorme hoeveelheid religieuze cantates en zijn Brockes-passion. Hij trouwde met Maria Textor maar zij ging er vandoor met een officier. Tot overmaat van ramp had hij ook nog grote gokschulden.  Er werd toen een collecte voor hem gehouden in Hamburg waar Telemann naar toe verhuisde. Daar werd hij benoemd tot cantor bij de Lutherse kerk en artistiek leider bij de opera. Hiervoor componeerde hij 25 opera’s. Zijn grootste wapenfeit was echter het componeren van meer dan 1000 instrumentale werken  en 1200 cantates.  Daarnaast schreef hij een groot aantal missen , passies en serenades. Hij overleed op 25 juni 1767.

Een zeer goede vriend van Telemann was Georg Friedrich Händel. Hij is in 1685 geboren in de plaats Halle an der Saale. Al op jonge leeftijd bleek hij een groot muzikaal talent te hebben. Zijn amuzikale ouders waren hier niet blij mee en daarom moest hij stiekem oefenen. Dit duurde tot een bezoek aan Hertog Johann Adolf. Deze was zo onder de indruk van het kindsterretje dat hij de jonge Händel een muziekstudie aanbood bij een organist.  Zijn vader dwong hem om een studie rechten te doen maar na een jaar hield hij het voor gezien. Daarna trok hij naar Hamburg om daar violist te worden. Daar ontmoette hij  de rijke Italiaanse koopman Gian Gastone d ´Medici die hem uitnodigde om naar Florence te komen.  Daar ontmoette hij een groot aantal getalenteerde muzikanten en hij had er een groot aantal moderne muziekinstrumenten bij de hand zoals de pianoforte. Ook componeerde hij daar zijn eerste opera Rodrigo. Na dit bezoek vertrok Händel naar Rome waar hij een groot aantal werken uitbracht waaronder een vijftigtal cantates, verscheidene oratoria en de succesvolle opera  Agrippina. Vanuit Italië vertrok  Händel naar de stad Hannover om daar hofkapelmeester te worden. Vervolgens trok hij naar Londen waar hij veel steun kreeg door de Britse kroon. Hij kreeg onderdak bij de steenrijke kunstminnaar Richard Boyle die de ontwikkeling van de intieme opera Anadigi di gaula financierde. Zijn cantates  uit die tijd waren vooral gebaseerd op thema’s uit de Griekse mythologie die vooral werden geschreven voor rijke opdrachtgevers.  Na een korte reis door Duitsland vestigde hij zich definitief in Londen. Hier componeerde hij zijn bekendste opera Julius Cesar en Tamelano. De aandacht voor de opera verminderde echter waardoor Händel gedwongen was om het roer om de gooien en hij schreef vanaf toen uitsluitend Oratoria die meer of minder succesvol waren. Na een kleine beroerte ontwikkelde hij een voorkeur voor harde muziek met veel koperblazers maar hij bleef componeren totdat hij zijn zicht verloor als gevolg van staar. Toch bleef hij orgel en klavecimbel spelen. Uiteindelijk overleed hij in 1759 waarna hij werd begraven in de Westminster Abbey .

De echte grootmeester van de Barok  was natuurlijk onbetwist Johann Sebastian Bach. Na zijn dood kwam de Barok direct ten einde. Johann Sebastian Bach wordt algemeen gezien als de allerbeste componist aller tijden. Veel muziekliefhebbers gebruiken allerlei superlatieven zoals: Alles begint bij Bach en Geen dag zonder Bach. Toch werd Bach in zijn tijd helemaal niet zo gewaardeerd als componist. Hij werd meer gezien als een virtueel organist en orgelexpert. Dit duurde tot Felix Mendelssohn de muziek van Bach eeuwen later opnieuw onder de aandacht bracht. Bach is in het jaar  1685 geboren in de plaats Eisenach. Hij was onderdeel van een omvangrijke en zeer muzikale familie. Na zijn studie aan het gymnasium ontpopte de jonge Bach zich al snel tot een begenadigd organist en ontdekte de nuances van dit instrument. Hij kon net zo snel met zijn voeten als zijn handen spelen. Zijn bekendste orgelwerk is het spectaculaire werk Toccata et fuga dat hij op 18 jarige schreef. Al snel maakte Bach carrière en kreeg steeds betere betrekkingen en salaris. Toen hij 22 was trouwde hij met zijn achternicht Maria Barbara Bach. In die tijd schreef Bach zijn eerste cantates. Dit zijn gezongen werken die religieuze en wereldlijke onderwerpen beschrijven. Zij worden meestal speciaal gecomponeerd voor speciale gelegenheden zoals huwelijken, geboortes, begrafenissen en religieuze feesten. In zijn beste tijd componeerde Bach wel twee of drie cantates per week. Een voorbeeld van een wereldlijke cantate was de “Kaffeekantate” die reclame maakte voor de favoriete kroeg van Bach.

Zijn eerste belangrijke baan was kapelmeester aan het hof van Saksen Weimar. Hier schreef hij onder andere zijn beroemde Brandeburger concerten. Ook een groot aantal sonates voor klavecimbel, vioolwerken en een aantal cellosuites stammen uit deze periode. Maria Barbara Bach stierf op 35 jarige leeftijd. Ze had zeven kinderen gekregen. Een groot deel van deze kinderen werden later ook muzikanten waarvan hun tweede zoon, Karl Filip Emanuel Bach de bekendste was. Later trouwde Bach met de zangeres Anna Magdalena Wilke waarmee hij 13 kinderen kreeg. Desalniettemin zijn 10 van zijn kinderen zeer jong gestorven. Uiteindelijk vestigde het echtpaar Bach zich in de stad Leipzig. Hier had hij zijn productiefste periode. Hier componeerde hij talloze cantates (er zijn er bijna 200 bewaard gebleven), zijn Goldberg variaties, zijn inventies, Partita’s, zijn beroemde cellosuites en vele preludes en fuga’s. Daarnaast zijn de Mattheuspassion  en de Johannespassion  gecomponeerd in Leipzig. De Golbergvariaties begonnen met een rustige aria waarna een aantal variaties volgde die steeds complexer worden.  Uiteindelijk wordt de dezelfde aria opnieuw gespeeld maar die klinkt voor de luisteraar heel anders dan die aan het begin. Een fuga is een muzikale vorm met een relatief eenvoudige melodie die zich steeds op een andere manier herhaalt waarbij een aantal lijnen samengevoegd worden zodat een harmonisch geheel ontstaat. Bach was hier meester in zoals vooral blijkt bij zijn laatste werk de Kunst der Fuge. Vanwege zijn streng lutherse geloof was Bach de eigenaar van een bibliotheek met een groot aantal religieuze werken. Toch was hij een barse en opvliegende man. Bach is op een nogal dramatische manier aan zijn einde gekomen. Buiten het feit dat hij leed aan diabetes ging hij steeds slechter zien als gevolg van staar. Bach was hier kapot van en deed alles om zijn zicht te verbeteren. Nu was er een Britse oogarts met de naam John Taylor die met een huifkar door het land trok en mensen voor een flink bedrag opereerde. Zijn methode was dat bij de patiënt zonder verdoving met een scherp haakje de ooglens werd verwijdert. Dit was een zeer pijnlijke en onhygiënische manier van opereren. Bach liep dan ook een fikse oogontsteking op die naar zijn hersenen sloeg. Uiteindelijk stierf Johann Sebastian Bach in 1730 met helse pijnen aan een beroerte. Dit luidde tevens het einde in van de Barok en er begon een nieuwe periode in de muziek: de Klassieke periode.

 

6 De Klassieke periode

De tijd die bekend staat als de Klassieke periode speelde zich grotendeels af in Wenen. De muziek uit deze periode kenmerkte zich door een helderde muziek dan die van de wiskundige Barok. Meestal bestond de muziek uit die tijd uit een begeleidende ritmesectie waarop een pakkende melodie was aangebracht. Daarnaast werden er een aantal nieuwe instrumenten toegevoegd zoals de Fortepiano en later de moderne piano. Een Fortepiano bestaat uit een houten kast met een toetsenbord. Als er een toets wordt aangeslagen dan timmert een met leer bedekt hamertje op een enkele snaar. De toon kan langer gemaakt worden door middel van een metalen beugel die met de voet naar buiten geklapt wordt. De klank is ongeveer gelijk aan een moderne piano maar is feller en (in de lage tonen) zoemender. In de Klassieke periode zijn drie componisten belangrijk, Wolfgang Amadeus Mozart, Joseph Haydn en Ludwig von Beethoven. Wolfgang Amadeus Mozart staat algemeen bekend als het wonderkind der wonderkinderen. Hij componeerde tijdens zijn leven talloze klassieke evergreens zoals Eine kleine Nachtmusik, zijn requiem, zijn klaviersonates en de Turkse mars. Hij is in 1765 in de Oostenrijkse plaats Salzburg geboren. Aangemoedigd door zijn ambitieuze vader, de violist en componist Johann Georg Leopold Mozart, begon Mozart al op driejarige leeftijd met pianospelen. Hij begon met het spelen van eenvoudige oefenstukjes en op zijn vijfde schreef hij zijn eerste composities. Al op zesjarige leeftijd componeerde hij zijn eerste symfonie. Zijn fanatieke vader sleepte Mozart en zijn muzikale zus Anna overal naar toe als een soort circusact. Het hoogtepunt van deze reis was een klavecimbelconcert voor de keurvorst van Weimar. Daarna sleepte Leopold zijn kinderen mee op een grand tour door heel Europa  waarbij ze speelden voor allerlei hoogwaardigheidsbekleders. Kort daarna schreef Mozart zijn eerste opera met de naam Mitridate. Omstreeks die tijd kreeg Mozart een nogal pikante verhouding met zijn nichtje. Uiteindelijk reisde Mozart alleen naar Wenen en vond daar onderdak bij een hospita. Al snel raakte hij smoorverliefd op hun dochter Constanze waar hij al snel mee trouwde. Dit was een heel gelukkig huwelijk hoewel boze tongen beweerde dat Constanze ook omgang had met andere mannen. Een aantal jaren ging het echtpaar voor de wind en Mozart had succes met componeren en lesgeven. Na verloop van tijd kregen ze echter steeds meer schulden omdat Mozart op veel te grote voet leefde. Hij werd steeds rebelser, verloochende het christendom en werd lid van de Vrijmetselaars. Zijn latere opera’s bevatten veel symbolen van deze overtuiging. Dit is vooral te horen bij de opera die Zauberflöte , don Giovanni en Così fan tutte. Toen Mozart 35 jaar was begon hij zijn Requiem wat zijn laatste werk zou worden. Door zijn vele werk en zijn oplopende schulden raakte Mozart in een depressie. Na een kort ziekbed stierf hij aan een bacterie-infectie.

De tweede belangrijke componist van de klassieke periode was Joseph Haydn. Hij was niet zo´n grootheid als Mozart of Beethoven maar hij had wel veel invloed op de muziek uit die tijd. Hij is vooral bekend geworden als de uitvinder van de symfonie,  het strijkkwartet en hij speelde een grote rol in de ontwikkeling van de sonate. In zijn leven schreef hij wel 104 symfonieën en 68 strijkkwarttetten. Een strijkkwartet bestaat uit twee violen, een altviool en een cello die samen een complexe harmonie voortbrengen. Kenmerkend voor een strijkkwartet is dat alle vier instrumenten gelijkwaardig zijn. Vanwege zijn vriendelijkheid en uitstekende manier van lesgeven stond hij bekend als papa Haydn. Hij was wel erg gierig. Beethoven kon niet goed met hem opschieten maar dat lag vooral aan hem. In veel stukken van Haydn zijn allerlei muzikale grapjes verwerkt. Hij is in 1732 geboren in de plaats Rohrau. Vanwege zijn arme familie had hij een moeilijke jeugd. Zijn muzikale carrière begon op 8 jarige leeftijd als sopraan bij het knapenkoor. Haydn wilde dolgraag componist worden maar zijn ouders wilden liever dat hij priester werd. Dat leidde tot nogal wat conflicten. Haydn bleef stug volhouden en na een paar jaar van bittere armoede kreeg hij uiteindelijk een betrekking als kapelmeester in de plaats Lukawitz. Al snel kreeg Haydn een veel betere baan als kapelmeester en hof componist in Eisenstath. Hier componeerde hij vele pianowerken, liederen en 24 opera’s. opera’s. Eén van de liederen was het Keisersliet dat later het volkslied van Duitsland zou worden. Hij vertrok daarna naar Wenen en werd daar bevriend met Mozart. Na een reis naar Engeland kreeg hij een eredoctoraat van de universiteit van Oxford. Na deze reis vestigde hij zich definitief in Wenen waar hij vooral religieuze werken componeerde. Uiteindelijk overleed  hij op 31 mei 1809 aan het gevolg van aderverkalking. Nogal bizar is dat er in het graf van Haydn twee schedels lagen. Iemand had namelijk de schedel van Haydn verwijderd om die te onderzoeken. Hij legde daarom een andere schedel in het graf. Vervolgens is de originele schedel weer teruggelegd waardoor er dus twee schedels in zijn graf lagen.

De laatste belangrijke componist van de klassieke periode was onmiskenbaar Ludwig von Beethoven. Samen met Bach en Mozart is hij één van de grote drie. Hij is in 1770 geboren in Bonn. Hij had geen gelukkige jeugd. De barse en vaak dronken vader regeerde zijn gezin met ijzeren vuist. Hij wilde van de jonge Beethoven net zo´n wonderkind maken als Mozart maar hij gaf in die tijd slechts blijk van een beperkt talent. Deze strenge opvoeding had later ook gevolgen voor het karakter van Beethoven. Hij kon erg onredelijk zijn en maakte snel ruzie. Daarnaast kreeg hij een serieus drankprobleem. Toch kon hij ook erg vriendelijk zijn en hij had een romantische geest.  Deze tegenstrijdigheid in karakter komt naar voren bij zijn für Elise. Het hoofdthema van dit beroemde stuk is erg liefelijk maar de tussenstukjes zijn heel duister en dreigend. Elize betekent ´mijn uitverkorene’ en  is speciaal geschreven voor een 17 jarige leerling van Beethoven met de naam Therese. Beethoven voelde zich erg aangetrokken tot dit mooie meisje en hij deed haar een huwelijksaanzoek maar dat werd afgewezen. Na de lagere school begon Beethoven direct met musiceren. Hij begon met het nemen  van muzieklessen waar hij in contact kwam met de muziek van Bach, Haydn en Mozart. Op zijn twaalfde begon hij met componeren en een jaar later bracht hij zijn eerste pianoconcert uit. Er zouden er nog vier volgen. Beethoven vertrok vervolgens naar Wenen. Hij wilde eigenlijk les nemen bij Mozart maar deze had geen tijd. Daarom nam hij les bij Haydn maar zoals gezegd konden zij niet erg met elkaar opschieten. Hij vond bij Johann Schenk een betere leraar. Als  snel werd Beethoven benoemd tot kapelmeester en hij begon met het schrijven van een omvangrijk oeuvre zoals pianosonates, strijkkwarttetten, missen, liederen, symfonieën en pianoconcerten. Een belangrijke sonate was de Pathétique. Ook schreef hij een opera met de naam Fidelio. Hij begon toen met het schrijven van zijn derde Symfonie, de Heroica. Hij wilde dit werk eigenlijk opdragen aan Napoleon maar zodra hij hoorde dat hij zichzelf tot keizer had gekroond werd Beethoven pisnijdig en wiste met al zijn kracht de naam uit de partituur. Beethoven schreef in zijn leven bij elkaar negen symfonieën waarbij de derde, de vijfde en de negende het meest bekend zijn. Het laatste deel van de negende symfonie werd eeuwen later gebruikt als volkslied van de Europese unie. Gedurende zijn leven werd Beethoven steeds dover en uiteindelijk verloor hij zijn gehoor volledig. Daardoor raakte hij in een depressie en dacht zelfs aan zelfmoord. De oorzaak van zijn oorprobleem is niet helemaal duidelijk. Misschien komt het door een erfelijke ziekte aan de gehoorbeentjes of het komt door loodvergiftiging. Tijdens het verblijf in een kuuroord dacht hij diep na en hij kwam gelouterd weer terug in Wenen. Om toch iets van de muziek mee te krijgen stopte hij een enorme trechter in zijn oor en bevestigde een vreemde constructie aan zijn piano zodat hij met zijn mond toch de vibraties kon voelen maar uiteindelijk was dit ook niet meer toereikend. Hij probeerde nog wel zijn eigen symfonieën te dirigeren maar om de muzikale chaos te vermijden stond er stiekem een andere dirigent achter Beethoven. Deze had niets in de gaten. Toen Beethoven 39 jaar werd wilde hij gaan trouwen Dit wilde echter niet erg lukken. Hij is wel hartstochtelijk verliefd geweest op Josefine van Brunswick. Zij was echter de dochter van een graaf en de burgerman Beethoven mocht dus niet met haar trouwen. Zij was echt Beethovens grote liefde en  zij inspireerde hem voor het libretto van zijn opera Fidelio.  Om toch aan zijn gerief te komen bezocht Beethoven regelmatig prostituees. Zijn visie op het huwelijk komt naar voren bij zijn beroemde Mondscheinsonate. Het eerste deel beschrijft het verlangen naar liefde en het tweede deel is de liefde een feit en klinkt daarom heel frivool. Het derde deel gaat over het huwelijk en dan breekt de hel los. Een hoop geschreeuw, slaan met de deuren en smijten met koffiekopjes.

Hij raakte bevriend met de dichter Johann von Goethe en hij schreef drie liederen met zijn gedichten. Hij voltooide vervolgens enkele grote werken zoals de Missa Solemnis, enkele pianosonates  en de negende Symfonie. De Hammerklaviersonate was een hard, lang en bijzonder moeilijk werk dat het uiterste vergde van de pianist en de luisteraar. De uitgever van bladmuziek Diabelli componeerde een simpele wals. Hij stuurde deze op naar een groot aantal componisten met de vraag of zij er een variatie op zouden willen schrijven. Diabelli zou dat dan uitgeven en dat bracht weer geld in het laatje. Beethoven was nogal beledigd en componeerde een zestal geniale variaties die alle concurrenten het nakijken gaven.

De ernstig zieke broer van Beethoven vroeg hem om zijn zoon Carl onder zijn hoede te nemen. Tegen wil en dank stemde Beethoven toe maar hij kon de verantwoordelijkheid eigenlijk niet aan. De arme Carl werd weggestopt in een kostschool en vaak kwam het tot een slaande ruzie tussen Karl en Beethoven. Karl deed zelfs een zelfmoordpoging. Uiteindelijk is het redelijk goed gekomen tussen de twee en Karl stond aan het sterfbed van Beethoven. Ook de gezondheid van Beethoven ging sterk achteruit door een ernstige longontsteking en een opgezette buik door spastische darmen als gevolg van stress.  Zijn laatste voltooide werk was een strijkkwartet. Beethoven overleed op 56 jarige leeftijd aan geelzucht en levercirrose door overmatig drankgebruik. Door zijn populariteit kwamen er duizenden mensen bij zijn uitvaart. Hoewel Beethovens muziek in de klassieke periode onder te brengen was, stond hij met één been in de periode van de romantiek.

 

7      De Romantiek

De Romantiek kwam in de negentiende eeuw op in Frankrijk en Duitsland. In de Romantiek stond het gevoel centraal. Pijn, intense liefdes, hartstocht , passie, nostalgie  en verlangen stonden centraal in deze periode. Romantici waren wezenloos van het eenvoudige boerenleven en de natuur. De componisten uit deze tijd waren niet op zoek naar muzikale perfectie maar probeerden hun gevoelens en frustraties uit te drukken. Veel stukken uit die tijd waren vaak erg lang en complex. Er ontstond een verschil tussen ernstige en lichte muziek. Musici van de romantiek hadden meestal geen privéleraren meer maar studeerden aan conservatoria. Het waren echte vaklui geworden. De Romantiek speelde zich vooral af vanaf de tweede periode van Beethoven tot de eerste wereldoorlog. Italië, Frankrijk, het Duitstalige gebied en Rusland waren de streken waar de Romantiek  zich afspeelde.

Italië

Een typisch voorbeeld van een romantische componist is de Italiaanse violist Niccolò Paganini. Hij was een echte duivelskunstenaar en hij trad regelmatig midden in de nacht met een witgeschilderd gezicht op in kerkhoven. Door een aandoening aan zijn handen had hij hele lange en flexibele vingers. Daardoor kon hij razendsnel viool spelen. Hij is vooral bekend geworden door zijn Capriccio’s. Hij is in 1782 geboren in Genua. Op 11 jarige leeftijd begon hij met het geven van gitaar en vioolconcerten. Hij begon met een tour door verschillende Europese landen waarna zijn naam gevestigd werd.  Hij verloor echter zijn hele bezit door de aankoop van een casino. Hij stierf aan een inwendige bloeding. Vanwege zijn duivelse reputatie mocht hij van de kerk niet begraven worden.  Pas 36 jaar later vond Paganini eindelijk zijn laatste rustplaats.

Italië is toch vooral bekend geworden door zijn opera’s. Een heel bekende operacomponist uit Italië was Giuseppe Verdi.  Hij is in 1813 geboren in het dorpje Le Roncole in de streek Parma. Hij componeerde bij  elkaar 26 opera’s die stuk voor stuk erg bekend zijn geworden. Verdi begon met een opleiding tot priester maar zijn echte passie lag bij de muziek. Hij begon met het nemen van muziekles bij Antonio Barezzi. Verdi werd verliefd op zijn dochter Margarita. Met haar kreeg hij twee kinderen die allebei jong gestorven zijn.  Op zijn vijftiende begon hij met componeren en schreef honderden marsen en symfonieën. Op zijn achttiende vertrok Verdi naar Milaan om daar te studeren aan het conservatorium. Helaas werd hij hiervoor afgewezen en hij nam privélessen. Zijn eerste opera was Rochester die een behoorlijk succes had. Zijn volgende opera werd echter een fiasco en Verdi verklaarde nooit meer een noot op papier te zetten. Gelukkig werd hij toch overgehaald en hij schreef de bekende opera Sambucco. Het beroemdste deel uit deze opera is het Slavenkoor. Na het overlijden van zijn eerste vrouw trouwde Verdi met de sopraan Giuseppina Strepponi. Hierna volgden er nog een groot aantal andere opera’s die regelmatig refereerden aan de politieke situatie in Italië. In 1872 was de première van de beroemde opera Aida. Bijzonder aan deze opera is dat er levende dieren in voorkomen. De Triomfmars uit deze opera wordt door de meeste mensen herkend. Naast opera’s schreef Verdi ook een groot aantal religieuze werken. Uiteindelijk stierf hij op 81jarige leeftijd aan het gevolg van een beroerte. Een nog beroemder Italiaanse operacomponist was Giacomo Puccini. Hij is in 1856 geboren in de stad Luca. Hij was een echte levensgenieter en had vrouwen bij de vleet. Zijn eerste muzieklessen kreeg hij van zijn oom maar die was niet erg te spreken over zijn pupil. Hij begon als kerkorganist maar al snel legde hij zich bijna volledig toe op het componeren van opera’s. Hij studeerde aan het conservatorium in Milaan waarna hij de één na de andere opera uitbracht. Bekende opera’s zijn bijvoorbeeld Madame Butterfly en Il Trittico . Naast opera’s componeerde Puccini tevens enkele missen en een aantal orkestwerken maar die zijn niet erg succesvol geworden. Hij overleed in 1924 aan de gevolgen van keelkanker.

De belangrijkste vertegenwoordiger van de Romantiek in Frankrijk was Hector Berlioz. Hij is in 1803 geboren in een klein dorpje vlak bij Lyon.  Zijn ouders wilden eigenlijk dat hij geneeskunde zou studeren in Parijs maar na het horen van een opera wilde hij liever componist worden. Berlioz startte een opleiding aan het conservatorium waar hij kennis maakte van de muziek van Beethoven en de toneelstukken van William Shakespeare en hij werd smoorverliefd op een meisje dat een rol speelde in één van die stukken. Dit was een ongelukkige liefde wat hem inspireerde tot het schrijven van zijn Symfonie Fantastique. Hij kreeg een opdracht voor het schrijven van een symfonie voor de beroemde Italiaanse violist Paganini wat leidde tot zijn Symfonie Harold in Italië. Zoals een echte romanticus beraamde Berlioz een moord op zijn verloofde met het plan om daarna zelfmoord te plegen. Gelukkig heeft hij dat plan nooit uitgevoerd. Uiteindelijk trouwde hij met een Ierse actrice. Dit huwelijk had echter geen succes en Berlioz legde zich grotendeels toe op andere muzikale activiteiten zoals dirigeren en het schrijven van muziekkritieken. Toch componeerde hij nog een requiem,  een opera en een koorwerk gebaseerd op Romeo en Julia.

Frankrijk

Aan het einde van de 19^de eeuw ontstond in Frankrijk een nieuwe vorm in de gedaante van het impressionisme. Componisten van deze vorm trachten met zo min mogelijk noten toch een muziekstuk voor te brengen Er waren twee componisten die een grote rol speelden bij dit genre. De eerste  persoon die hier genoemd kan worden was Claude Debussy. Hij is in  1862 geboren in Saint-Germain-en-Laye. Hoewel hij uit een arm gezin kwam kon hij toch piano studeren aan het conservatorium in Parijs. Na een reis naar Rusland nam hij les in Rome maar hij ergerde zich mateloos aan de overdreven kunstwerken en de decadente feesten. Terug in Parijs werd Debussy getroffen door de Spaanse en Javaanse muziek uit die tijd. Dit inspireerde hem tot een eigen vorm die hiervoor nooit gehoord was. Dit leidde tot een groot aantal succesvolle orgel- en pianowerken die met weinig noten toch veel konden zeggen. Enkele kenmerken van zijn muziek waren de afwisseling van eenvoudige en complexe patronen, veel gebruik van parallelle akkoorden en het gebruik van chromatische toonladders. Dit zijn toonladders waar elke toon op het klavier gebruikt wordt. Debussy is in zijn leven twee keer getrouwd, Zijn eerste vrouw was Rosalie Texier die een eenvoudige afkomst had, Later trouwde hij met haar goede vriendin Emma Bardac-Moyse, een frivole en rijke blondine. Haar rijkdom was de belangrijkste reden voor hun verhouding omdat Debussy net als Mozart op veel te grote voet leefde. Hij was regelmatig in het café te vinden. Toen Rosalie achter deze verhouding kwam deed ze een zelfmoordpoging. Deze poging mislukte en ze leefde nog dertig jaar. Ondertussen werd bij Debussy darmkanker geconstateerd waaraan hij in 1918 overleed. In zijn leven was hij goed bevriend met Erik Satie. Deze pionier van de minimalistische muziek had een grote invloed op de muziek van de twintigste eeuw. Hij is in 1866 geboren in de plaats Monfleur. Hij was een echte excentrieke zonderling. Hij leefde als een bohemien en genoot van de artistieke losbandigheid van het Parijs van die tijd. Hij liet nooit iemand binnen in zijn ronduit chaotische huishouden. In zijn flat bevonden zich twee piano’s op elkaar, een enorme verzameling paraplus en  een kist ontvangen enveloppen. Daarnaast at hij alleen maar wit voedsel en hij leefde in een fantasiewereld.  Hij begon met een studie aan het conservatorium van Parijs maar dit had weinig succes. Hij ontwikkelde een volledig nieuwe manier van componeren waarbij hij korte, eenvoudige maar doordachte melodieën zette op een leidmotief als een soort bouwdoos. Hij zette zich in zijn muziek af tegen de Romantiek. Het creëren van een sfeer was belangrijker dan muzikale perfectie. Hierdoor ontstond een geheel nieuwe stijl die vaak erg bizar en humoristisch was. Hij maakte bijvoorbeeld pianostukken met titels als muziek in de vorm van een peer en over een lantaarn. Ook gebruikte hij titels met verzonnen woorden zoals Gnossiènne en Gymnopedie. Hij schreef zowel pianowerken, filmmuziek  als theatermuziek . In 1878 vestigde hij zich als arme muzikant in Montmartre. Hij verdiende wat bij als theaterpianist maar dit was geen vetpot. Hij werd lid van de orde van de Rozenkruisers en stichtte zijn eigen kerk. Satie begon een hartstochtelijke relatie met kunstschilderes Suzanne Valladonne. Al bij hun eerste ontmoeting vroeg Satie haar ten huwelijk. Hun relatie was een succes totdat Suzanne Satie zonder uitleg na zes maanden plotseling verliet. Erik Satie was hier kapot van en hij componeerde uit wraak een onspeelbaar werk Vexations. Deze bizarre compositie bestaat uit een korte melodie en een aantal akkoorden. Dit alles moet 840 keer gespeeld worden. Hij stuurde haar dertig jaar lang liefdesbrieven maar de breuk was definitief en Satie raakte in een depressie. Hierdoor raakte hij aan de drank en hij overleed aan een leveraandoening. Bij het uitruimen van zijn appartement werden een groot aantal ongepubliceerde werken ontdekt waaronder de beroemde Gnossienne.

Duitsland

In het Duitstalige gebied waren veel componisten actief die vielen onder de noemer Romantiek. De eerste componist die hier onder viel was de Oostenrijker Franz Schubert. Hij is vooral bekend door zijn liederen maar hij schreef nog veel meer. Hij is in 1797 geboren in Wenen. Hij was afkomstig uit een arm gezin met negen kinderen. Op zijn achtste begon Schubert met viool- en zangles en hij bleek een natuurtalent. Toen hij achttien jaar was beleefde hij zijn wonderjaar. Hij componeerde in dat jaar vier opera’s, twee symfonieën en 144 liederen een strijkkwartet en twee pianosonates. Zijn composities hadden echter weinig commercieel succes en Schubert moest de kost verdienen als privéleraar. Net als Beethoven bezocht ook Schubert regelmatig prostituees maar hij werd hierdoor ernstig ziek als gevolg van syfilis. Vanwege een aantal mislukte sollicitaties en domme pech raakte Schubert in steeds grotere financiële problemen. Na het overlijden van zijn bewonderde Beethoven zag Schubert het leven helemaal niet meer zitten en hij stortte in een depressie. Hij had wel enig succes met een concert waar zijn werken gespeeld werden maar al snel werd hij ernstig ziek als gevolg van Tyfus. Hij overleed op 31 jarige leeftijd en is daarmee zelfs minder oud geworden dan Mozart. Een bijzonder invloedrijke componist in de tijd van de Romantiek was ontegenzeggelijk Gustav Mahler. Hij is vooral bekend geworden door zijn lange en ingewikkelde symfonieën die het uiterste vergen van zowel de musici als het publiek. Gustav Mahler is in 1860 geboren in het Oostenrijkse dorpje Kalist. Hij begon met het combineren van instrumentale en militaire muziek wat leidde tot ongewone en vaak onbegrepen symfonieën. Belangrijke eigenschappen van zijn symfonieën zijn een grote variatie aan klankkleur en een volledige harmonie tussen zang en instrumentatie. Dit komt vooral tot uiting bij zijn 8^ste symfonie. Vanwege de enorme hoeveelheid instrumenten en de lengte is dit één van de grootste muziekstukken die ooit gemaakt zijn. Vanwege zijn Joodse afkomst werd Mahler niet erg serieus genomen. Om toch in aanmerking te komen voor de functie van dirigent en  kapelmeester moest hij zich bekeren tot het katholicisme. Desalniettemin werd zijn muziek verboden door de nazi’s.  Hij was geen overtuigd christen maar was eerder een liefhebber van de natuur. In Nederland is Mahler vooral bekend geworden door het dirigeren van het Concertgebouworkest. Dit was een daverend succes. In 1902 trouwde Mahler met Alma Schidler waar hij twee dochters mee kreeg. Toch was dit geen gelukkig huwelijk. Mahler is in 1911 overleden aan een ernstige infectie aan de hartklep.

Een nog belangrijker componist uit de Romantiek was Robert Schumann. Vanwege het feit dat beide componisten veel liederen schreven en omdat hum namen op elkaar lijken worden Schubert en Schumann nog wel eens door elkaar gehaald maar het zijn echt verschillende personen. Robert Schumann is in 1810 geboren in het Duitse dorpje Zwickau als zoon van een boekhandelaar.  Op 7 jarige leeftijd begon hij met pianoles en op 12 jarige leeftijd schreef hij zijn eerste composities zoals een psalm en een koorwerk. Na een korte studie rechten stortte Schumann zich op de muziek. Door een vergroeiing aan de vingers was hij helaas niet in staat om virtuoos piano te spelen. Vanwege zijn literaire ambities richtten Schumann en zijn vrouw het muziektijdschrift Neue zeitung fur musik op wat een belangrijke informatiebron zou worden over de Duitse muziek. Schumann en zijn vrouw Clara verhuisden naar Leipzig. Clara gaf regelmatig succesvolle concerten en in 1844 volgde een tournee naar Rusland. Daarop volgde een tournee door Europa. In zijn leven heeft Schumann een groot aantal pianowerken gecomponeerd en  meer dan 140 liederen. Ook schreef hij veel kamermuziek en de opera Genoveva.  Vanwege ernstige bijziendheid en oorsuizen raakte Schumann in een depressie en deed een zelfmoordpoging. Hierna werd hij in een inrichting voor geestenzieken geplaatst waarin hij volledig geïsoleerd in 1865 overleed.

Daarentegen had Felix Mendelssohn een beter leven. Hij was de zoon van een rijke Joodse bankier die hem erg verwende. Hij had zelfs zijn eigen orkest zodat hij direct kon horen hoe zijn composities klonken. Hij was de kleinzoon van de beroemde filosoof Mozes Mendelssohn en zijn vader zei altijd dat hij zelf niet veel talent had maar wel de zoon is van een beroemde filosoof en de vader van een beroemde componist. Felix Mendelssohn is in 1809 geboren in de Duitse stad Hamburg. Om makkelijker deel te nemen aan het openbare leven werd Mendelssohn al snel gedoopt in de gereformeerde kerk. Toch werd zijn muziek gezien als joods en werd door de nazi’s verboden. Net als Mozart was Mendelssohn een wonderkind en had hij een muzikale zus, Fannie. Zij had nog meer talent dan haar broer maar in die tijd mochten vrouwen geen carrière maken in de muziek. Er zijn gelukkig nog enkele composities van haar bewaard gebleven. Broer en zus Mendelssohn kregen in Berlijn les van de beroemde docent Karl Friedrich Zelter. Op zijn negende begon hij met componeren. Op dertienjarige leeftijd schreef hij een pianokwartet. Twee jaar later kwam hij met zijn eerste grote symfonie. Na een korte filosofiestudie kwam hij al snel met zijn eerste opera. Nog twee jaar  later componeerde hij de beroemde ouverture voor een Midzomernacht droom. Na een reis door Parijs en Rome kreeg hij de leiding over zowel de kerkmuziek als het theater in Düsseldorf. In Frankfurt ontmoette hij het Franse hugenotendochter Cécile Jeanrenaud waar hij al snel mee trouwde.  Bij elkaar kregen ze vijf kinderen. Felix Mendelssohn is bij het grote publiek vooral bekend doordat hij de muziek van Johann Sebastian Bach weer onder de aandacht bracht. Hij dirigeerde onder andere de Mattheuspassion. Terug in Berlijn componeerde hij vooral toneelmuziek maar in zijn geboortestad Leipzig richtte hij samen met Robert Schumann een conservatorium op. Daar gaf hij les in piano en compositie. Mendelssohn vond dat er in zijn tijd wel erg veel liederen werden gecomponeerd en als reactie componeerde hij een aantal Lieder Ohne Worte. Dit zijn korte en doordachte pianostukken die veel gebruikt worden als oefenmateriaal. Na een reis door Engeland hoorde hij dat zijn zus was overleden. Mendelssohn was hier kapot van en hij raakte overspannen en depressief. Hij stierf op 38 jarige leeftijd geheel uitgeput aan een hersenbloeding.

In tegenstelling met Mendelssohn kwam Johannes Brahms uit een straatarm gezin. Hij is in 1833 geboren in een krottenwijk in Hamburg. Zijn vader was een straatarme muzikant die hier en daar iets bijverdiende in cafés. Zijn moeder was kleermaakster. Johannes begon al op zevenjarige leeftijd en op zijn tiende trad hij voor het eerst op met een pianokwintet van Beethoven. Om zijn ouders te steunen speelde hij tegen wil en dank in cafés en bordelen en hij componeerde wat eenvoudige salonmuziek. Uiteindelijk had hij wat meer te besteden maar hij bleef een sober leven houden. Hij was gul voor zijn vrienden en beginnende musici. Zijn eerste serieuze werken waren bewerkingen van volksliedjes en pianosonates. Brahms heeft een paar hartstochtelijke liefdes mee gemaakt maar eigenlijk was hij een vrije geest die zich volledig aan de muziek wijdde. Hij was goed bevriend met Robert Schumann die hem erg bewonderde. Na zijn overlijden ondersteunde Brahms zijn weduwe Clara tot aan de rest van haar leven.  Hij was een uitstekende dirigent van stukken van Bach, Mozart, Haydn en Beethoven maar hij verzette zich fel tegen de muziekvernieuwers Wagner en Liszt. Desalniettemin gebruikte hij toch vaak erg vernieuwende harmonieën, instrumentaties en technieken. Toen hij verhuisde naar Wenen werd hij goed bevriend met Johann Strauss jr. In 1866 overleed zijn moeder waarvoor hij het grote werk Ein Deutsches Requiem componeerde. Dit is een spektakelstuk uit zeven delen voor solisten, koor en orkest. Ook componeerde hij een groot koorstuk met teksten van Goethe. Na meer dan 20 jaar zwoegen kwam eindelijk zijn eerste symfonie uit. Zijn latere symfonieën kostten aanzienlijk minder tijd en waren bovendien van aanzienlijk betere kwaliteit.  Zijn meest bekende compositie is zijn lulleby wat voor veel kinderen het eerste muziekstuk wat ze horen na hun geboorte.

Hij overleed in 1897 aan het gevolg van leverkanker.

De absolute tegenpool van Brahms was Richard Wagner. Hij was een enorme antisemiet en ontwikkelde een cultuur biologische doctrine. Hij  verklaarde dat de joodse muziek zoals die van Mendelssohn tot een cultuurgeneratie leidde. Reinheid, adeldom en de Arische superioriteit stonden hoog in het vaandel van Wagner. Door het openlijke antisemitisme en de hoeveelheid oud Germaanse thema’s in zijn muziek was Wagner de favoriete componist van Adolf Hitler. Hij had ook een grote invloed op het denken van de filosoof Friedrich Nietzsche maar uiteindelijk distantieerde hij zich radicaal van de muziek en het gedachtegoed van Wagner. Desalniettemin staat hij bekend als een muziekvernieuwer. Hij gebruikte  allerlei gewaagde harmonieën en orkestraties.  Zijn enorme muziektheaterstukken duurden soms wel drie uur en er werden een zeer groot aantal instrumenten gebruikt. De uitvoering van deze stukken kunnen slechts uitgevoerd in zeer grote concertzalen. Richard Wagner is in 1813 geboren in Leipzig. Zijn vader was klerk bij de politie maar hij stierf toen Richard vijf maanden oud  was. Daarop trok het gezin naar Dresden waar zijn moeder al snel trouwde met een kunstschilder. Ook deze echtgenoot overleed al snel waarna ze weer verhuisde ze naar Leipzig. Daar werden de eerste composities van Wagner uitgevoerd waaronder de opera’s Tristan en Parcival. Deze composities zijn duidelijk geïnspireerd door het gebrek aan een vader. Hij had de ambitie om dichter te worden. Schreef zich toch in voor een muziekstudie aan de universiteit van Leipzig. Al snel daarna volgden zijn eerste grote opera’s. Hij trouwde toen met zijn eerste vrouw, de actrice Nina Planer. Uit dit huwelijk werd hun zoon Siegfried geboren. Toch was dit geen gelukkig huwelijk. Nina ging vreemd met een legerofficier en ze moesten vluchten voor schuldeisers. Na hun scheiding trouwde Wagner met de dochter van Franz Liszt Cosima. Zij kregen twee dochters met de namen Isolde en Eva. Na een stormachtige reis naar Londen schreef Wagner zijn bekende opera de Vliegende Hollander.  In Parijs aangekomen componeerde hij de opera Rienzi. Daar werd ook het zaadje geplant van zijn antisemitisme.  Vervolgens trok het echtpaar naar Dresden waar hij kapelmeester werd. Vanwege zijn radicale politieke overtuiging moest hij vluchten naar Zwitserland. Daar schreef hij een groot aantal belangwekkende werken waaronder Tristan en Isolde. Uiteindelijk belande hij in de Beierse stad Bayreuth waar hij een groot operahuis oprichtte. Na een fikse ruzie met Cosima vertrok Wagner naar Venetië waar hij in 1883 stierf aan een hartaanval.

Noorwegen en Oost-Europa

De belangrijkste Scandinavische componist van de Romantiek was de Noor Edvard Grieg. Hij is vooral bekend door zijn lyrische pianoconcerten, liederen en symfonieën. Daarnaast was hij een vertegenwoordiger van de Noorse volksmuziek Edvard Grieg is in 1843 geboren in de stad Bergen. Hij kwam uit een zeer muzikale familie. Zijn moeder had piano en zang gestudeerd maar ook de rest van het gezin deed graag aan muziek. Toen hij zes jaar oud was begon hij met pianoles van zijn moeder en begon al snel met componeren. Zijn eerste stukken die hij op 12jarige leeftijd schreef volgden nog de Duitse traditie maar al snel ontdekte hij de Noorse volksmuziek. Na een moeizame middelbare schoolperiode startte hij een pianostudie aan het conservatorium van Leipzig. Daar kon hij niet echt aarden. Hij moest vooral Duitse oefenstukjes en toonladders oefenen waardoor hij zijn creativiteit niet kon uiten. Bovendien kreeg hij na drie jaar een longziekte waardoor hij maar met één long kon ademen. Daar heeft hij de rest van zijn leven last van gehad. In die tijd raakte hij ook goed bevriend met zijn studiegenoot Johannes Brahms. Ten langen leste wist hij toch het conservatorium succesvol af te ronden. Vervolgens maakte hij zich volledig los van de Duitse muziek en volgde zijn eigen weg. Hij kreeg een zeer lucratieve dirigeeropdracht zodat hij voldoende middelen bezat om zijn bijzonder muzikale nicht Nina Hagere ten huwelijk te vragen.  Dit werd één van de gelukkigste huwelijken uit de muziekgeschiedenis. Helaas zijn hun kinderen op zeer jonge leeftijd overleden. Grieg reisde speciaal naar Rome om een bezoek te brengen aan Franz Liszt waar hij één van zijn pianoconcerten liet zien. Liszt wierp er één blik op, zei dat het er goed uit zag en speelde het uit zijn hoofd. Grieg was verbluft en had zijn stuk nog nooit zo mooi gehoord. Terug in Oslo richtte Grieg een muziekvereniging op  maar in Oslo waren destijds nauwelijks professionele musici aanwezig en Grieg had de grootste moeite om hier iets muzikaals uit te krijgen. Wel raakte Grieg goed bevriend met de Noorse toneelschrijver Henrik Ibsen. Grieg schreef de muziek voor zijn toneelstuk Peer Gynt.  In deze Peer Gynt suite zijn vooral het Solvejg’s lied,  de Nacht in de kale berg en de Morgenstimmung zeer bekend geworden. Het stuk gaat over de boerenzoon Peer die zijn ziel verkoopt aan een trollenkoningin maar uiteindelijk gered wordt door de mooie predikantsdochter Solvejg. Om gezondheidsredenen verhuisde het echtpaar Grieg naar zijn geboortestad Bergen en bouwde daar een huis met de naam Troldhaugen  waar tegenwoordig het Griegmuseum is gevestigd. Zijn werkruimte was een buitenhuis dat een inspirerend uitzicht had op een gletsjer. Hier componeerde hij onder andere zijn beroemde pianoconcert in a  mineur. Vanwege zijn vele reizen naar het buitenland kreeg Grieg steeds meer last van zijn longkwaal en componeerde steeds minder. Zijn laatste composities zijn vier volksliederen. Na een reis naar Kopenhagen en Engeland belandde hij in het ziekenhuis in Bergen waar hij in 1907 op 64 jarige leeftijd overleed. Zijn begrafenis trok 50.000 belangstellenden.

Uit Oost-Europa kwamen twee echte pianogiganten Zij hebben beide het pianospel op een fundamenteel hoger niveau getild. De eerste persoon die hieronder viel was Frédéric Chopin. Hij combineerde op een uiterst vernuftige manier traditionele Poolse volksmuziek en de westerse muziek. Zijn pianowerken zijn soms vrij eenvoudig maar veel andere stukken zijn bijna onspeelbaar. In zijn mazurka’s en polonaises vindt men Poolse invloeden terug. Daarnaast is hij ook zeer bekend om zijn ballades, nocturnes, etudes , preludes en walsen. Nocturnes zijn sfeervolle avondstukken en preludes zijn openingsstukken. Chopin heeft 24 preludes gecomponeerd die bedrieglijk eenvoudig zijn.  Chopin is geboren in 1810 in het Poolse dorpje Żelazowa Wola . Hij ontpopte zich al snel als een wonderkind op de piano en op 7 jarige leeftijd bracht hij zijn eerste eigen composities uit. Al snel gaf hij zijn eerste concerten in het buitenland. Na een concert in Wenen durfde hij niet terug te gaan naar Polen vanwege een mislukte opstand tegen de Russische bezetters. Vanwege zijn Franse vader trok hij naar Parijs waar hij zich al snel bewoog in de aristocratische kringen waar hij erg populair werd door zijn pianospel. Hij had daar ook een groot aantal leerlingen. Hij kreeg een relatie met de excentrieke barones Aurore Dupin. In zijn leven had hij veel last van gezondheidsproblemen. Hij had zowel tuberculose als astma. Vooral een reeks concerten in het smerige Londen bezorgde hem veel last. Hij ligt begraven in de Parijse begraafplaats Père-Lachaise, maar zijn hart ligt in Warschau.

De tweede Oost-Europese pianovirtuoos was de Hongaar Franz Liszt. Hij was een echte duivel op de piano en zag er met zijn lange haar uit als een echte superster. Net als Beethoven sloeg hij geregeld piano’s kapot. Hij was in staat om een stuk direct te spelen zonder oefening. Franz Liszt is in 1811 in een dienstwoning van prins Nikolaas II Esterházy in de stad Reding geboren. Zijn vader was  bestuursambtenaar en zijn moeder was bakker. Zijn vader had behoorlijk veel muzikaal talent wat hij overdroeg op de jonge Franz. Op zesjarige leeftijd begon hij met pianospelen en drie jaar later gaf hij zijn eerste concerten aan verschillende Hongaarse edellieden. Deze concerten waren een groot succes en Liszt kreeg een beurs om te studeren in Wenen. Bij een van de eerste optredens was Beethoven uitgenodigd maar hij had uit jaloezie een hekel aan wonderkinderen. In 1823 vertrokken Franz en zijn vader naar Parijs zodat hij zijn studie voort kon zetten. Helaas werd hij afgewezen voor het conservatorium omdat hij een andere nationaliteit had. Liszt was dus bijna volledig autodidact. Hij begon echter wel een buitengewoon succesvolle muzikale ervaring in die stad. Zijn muzikale kwaliteit en zijn presentatie vielen erg in de smaak bij het Parijse publiek. Door het overlijden van zijn geliefde vader en het mislukken van een relatie werd hij depressief en trok zich volledig terug uit het openbare leven. Iedereen dacht dat hij dood was. Bij het begin van de Franse revolutie in 1830 werd Liszt wakker geschud en begon weer met componeren. Ook ontmoette hij vele andere musici zoals Chopin en Berlioz die hem erg inspireerden. Ook kreeg hij een stormachtige relatie met de schrijfster Daniel Stern. Zij kregen twee dochters. De tweede dochter was Cosima die later zou trouwen met Richard Wagner. Vanwege zijn vele reizen en het geflirt met andere vrouwen liep hun relatie in 1844 op de klippen. In die tijd componeerde hij zijn Transcendentale Etudes . Dit zijn zeer ingewikkelde oefenstukken die het uiterste vergen  van de pianist. Daarnaast componeerde hij een groot aantal Rapsodieën en sonates. Ook maakte hij pianobewerkingen van enkele symfonieën van Beethoven en Wagner. Het publiek hoefde dan geen dure concertkaartjes te kopen om die muziek te horen. Hij componeerde niet alleen pianostukken maar ook koorwerken en symfonieën. Vanwege zijn charisma en zijn spectaculaire concerten begon er in Parijs een echte Liszt manie. Bij het zien van Liszt begonnen vrouwen te gillen en vielen flauw. Ook  ontstond er een rage van Liszt attributen zoals een pluk van zijn haar of een ring van een kapotte pianosnaar. Hij  heeft korte tijd in Rome gewoond om daar te studeren voor priester maar die studie heeft hij nooit afgemaakt. Hij reisde een groot deel van Europa af maar bleef lang in Weimar hangen om daar dirigeerwerk op zich te nemen en stukken te componeren. Bij een succesvolle reis naar Engeland en Frankrijk werd hij verkouden en uiteindelijk stierf hij op 74 jarige leeftijd aan een longontsteking.

Rusland

De Russische Romantiek bestond vooral uit grote symfonische werken die vaak erg dramatisch zijn. Een voorbeeld hiervan is Sheherazade van Nikolai Korsakov. Een belangrijke Russische componist is Pjotr Iljitsj Tsjaikovski. Hij is in 1840 geboren in de Plaats Folkinsk.  Hij begon zijn carrière als ambtenaar maar dit bevredigde hem niet en hij startte met een studie aan het conservatorium in Sint Petersburg. Vervolgens begon hij met lesgeven in Moskou waar hij zijn eerste pianocomposities scheef. In zijn muziek combineerde hij de Russische met de westerse muziek van Mendelssohn en Mozart. Na zijn eerste pianostukken componeerde hij zes symfonieën , symfonische gedichten en tien opera’s.  Daarnaast scheef hij vele liederen, pianoconcerten en strijkkwartetten. Bij het grote publiek is hij echter vooral bekend door zijn balletten de Notenkraker en het Zwanenmeer. Een opvallend detail is dat Tsjaikovski  zijn naam in zijn muziekstukken verweefde. Vanwege zijn losbandige levensstijl en zijn homoseksualiteit kon hij niet erg aarden in de Russische samenleving wat nog al eens leidde tot conflicten. Officieel is hij in 1896 overleden aan cholera maar waarschijnlijk was het zelfmoord.

De tweede Rus die hier genoemd moet worden is Sergei Rachmaninov. Hij is in 1873 geboren in het Russische landgoed Ofchorot. Hij was een zeer invloedrijke pianist en een voortzetter van de Russische Romantiek. Vooral zijn tweede en derde pianoconcerten zijn wereldberoemd. Zijn muzikale talent werd al snel ontdekt en op 16 jarige leeftijd begon hij aan een studie aan het conservatorium van Moskou. Daar componeerde hij zijn eerste pianoconcert. Na zijn succesvolle studietijd componeerde hij zijn bekende prelude in Cis, beter bekend onder de naam Klokken van Moskou. Vervolgens trok hij naar Sint Petersburg waar hij pianodocent  en hoofd van de opera afdeling werd. Zijn eerste symfonie viel echter in duigen omdat de dirigent tijdens de eerste uitvoering dronken was. Hierdoor raakte Rachmaninov in een depressie en weigerde nog langer te componeren. Uiteindelijk knapte hij weer op en begon weer met werken. Na veel moeite en een hypnose behandeling componeerde hij zijn beroemde tweede Pianoconcert. Dit was een bijzonder gevoelige en krachtige compositie die een inspiratiebron was voor latere componisten. Hij ondernam een reis door Europa en later de Verenigde staten waar hij zijn derde en vierde Pianoconcert schreef. Hij overleed op 68 jarige leeftijd in de Amerikaanse stad Beverly Hills.

Rachmaninov componeerde nog in een traditionele stijl maar dat gold zeker niet voor zijn opvolger Igor Stravinsky. Hij is in 1882 geboren in de Russische badplaats Lomonosov. Op zijn negende begon hij met pianoles en al snel speelde hij een groot aantal pianostukken van verschillende componisten zoals Mozart, Schubert en Mendelssohn. Zijn ouders wilden echter niet dat hij muzikant zou worden en hij startte tegen wil en dank met een studie rechten aan de universiteit van sint Petersburg. Daar ontmoette hij Korsakov Die hem lesgaf in het componeren. Korsakov was echt een vaderfiguur voor de jonge Stravinsky . Nadat hij zijn studie rechten eindelijk had voltooid trouwde hij met zijn nicht Jekaterina Nossenko die hem vier kinderen schonk. Hij kreeg de opdracht om de muziek te schrijven voor het beroemde sprookje de Vuurvogel. Nadat deze opdracht voltooid was trok Stravinsky naar Parijs. Hier ontmoette hij veel beroemde componisten en schrijvers waaronder Claude Debussy, Erik Satie  en  Michel Proust. In 1913 ging zijn Le Sacre du Printemps (de Lentewijding) in première in Parijs. Het publiek was echter niet gewend aan de vernieuwende stijl van dit ballet en er ontstond een enorme rel waarbij de schreeuwende menigte met rotte eieren begon te gooien. Toch wordt dit werk tegenwoordig beschouwd als één van de beste muziekstukken van de twintigste eeuw en wordt nog regelmatig uitgevoerd. Vlak na de première werd Stravinski getroffen door tyfus waardoor hij zes weken aan zijn bed gekluisterd was.

Daarna was hij weer in staat om een groot werk te componeren. Hij schreef een aantal liederen voor piano en zangstem met de naam Trois petites chansons . Vervolgens voltooide hij zijn opera de Nachtegaal die in 1914 uitgevoerd werd in Parijs. Later werd deze opera bewerkt tot een ballet. Stravinsky  vestigde zich korte tijd in Zwitserland waar hij een strijkkwartet en een aantal liederen componeerde. Daarnaast bestudeerde hij de Russische volksmuziek en hij schreef een nieuw ballet. Omdat Stravinsky  nog steeds Russisch staatsburger was kwam hij in geldnood na de Russische revolutie van 1917. Daarnaast moest hij de zorg voor zijn kinderen opbrengen omdat zowel zijn vrouw als zijn kinderjuffrouw overleed. Nadat hij in 1921 Frans staatsburger werd verbeterde zijn financiële situatie opnieuw. Zij eerste werk aldaar was een strijkkwartet wat opgedragen werd aan zijn vriend Debussy maar die vriendschap was van korte duur. Daarna volgde een serie complexe pianostukken over Petroesjka. Daarop volgde een opera met de naam Naga over Alexander Poesjkin. Deze opera werd echter slecht ontvangen. In 1927 voltooide hij zijn opera Oidipusrex. Een Amerikaanse vriend bracht een aantal ragtime onder de aandacht en Stravinsky componeerde de lichtvoetige en dansbare Histoire du Soldat. Daarna volgde een aantal Amerikaanse opdrachten waarvoor Stravinsky het ballet Apollo componeerde. Het laatste werk dat Stravinsky  schreef in Frankrijk was het stuk Persefoné waarna hij definitief naar de VS trok.  Daar trad hij in het huwelijk met zijn tweede vrouw Vera de Bosset. Zij grootste werk in Amerika was de opera Rake’s progress, gebaseerd op een aantal gravures van William Hogard. Na deze opera begon een nieuwe muzikale periode voor Stravinsky. Hij begon met het componeren van seriële en conceptuele muziek. Op zijn 80^ste verjaardag bracht hij nog een bezoek aan zijn geboorteland. Terug in New York overleed hij al snel. De uitvaart werd gehouden in Venetië waar hij ook begraven is.

De laatste beroemde Russische componist die nog genoemd moet worden is Sergej Prokofjev. Hij is in 1891 geboren in een landgoed nabij Oekraïne. Zoals zoveel beroemde componisten kwam Prokofjev al op jonge leeftijd in aanraking met muziek.  Op zijn twaalfde begon hij met een piano- en compositiestudie aan het conservatorium van Sint-Petersburg. Hier kreeg hij onder andere les van Nicolai Korsakov die ook Igor Stravinski les gaf. Na een korte piano carrière vertrok hij  in 1918 naar Amerika om daar naam te maken. Hij kon echter de concurrentie van Rachmaninov niet aan en hij vertrok al snel naar Parijs. Terug in Rusland componeerde hij zijn beroemde kindersprookje Peter en de wolf. Hierbij wordt elk personage beschreven door een apart muziekinstrument. Zo wordt Peter beschreven door de strijkers, de grootvader door de fagot, de vogel door de fluit en de wolf door de hoorns. Daarnaast zijn zijn tweede en derde pianoconcert erg populair geworden evenals zijn vioolconcerten. Daarnaast scheef hij Zeven symfonieën en een opera over Oorlog en vrede naar de beroemde roman van Lev Tolstoi. De balletmuziek  van Romeo en Juliët is vooral bekend geworden door het dramatische Ridderthema. Daarnaast componeerde Prokofjev 9  pianosonates maar die zijn erg geïnspireerd door Rachmaninov. Prokofjev overleed op 5  maart 1953.  Door de dood van Stalin op die dag duurde het een aantal dagen voordat zijn stinkende lichaam ontdekt werd.

De allerlaatste Russische componist die hier genoemd moet worden is Dimitri Sjostakovitsj.  Hij is in 1906 geboren in Sint-Petersburg. Hoewel hij niet zo’n wonderkind was als Mozart begon hij toch op zeer jonge leeftijd met pianoles en op 13-jarige leeftijd begon hij met een studie aan het conservatorium in Sint-Petersburg. Op zijn 19^de studeerde hij daar cum laude af met zijn eerste symfonie. Zijn latere composities klonken heel modern met bizarre wendingen en veel dissonanten. Dit viel vaak slecht bij het publiek en het kostte daarom moeite om zijn naam te vestigen. Een bijzonderheid aan zijn composities is dat hij regelmatig een anagram van zijn naam toepaste in zijn muziek. Regelmatig is dan ook het thema D-Es-C-H  te horen. Onder de heerschappij van Lenin was er nog sprake van enige artistieke vrijheid maar dit veranderde door de komst van Stalin. Sjostakovitsj was dan ook gedwongen om zijn vierde symfonie terug te trekken. In zijn 7^de symfonie beschreef hij het lijden van het volk in Stalingrad onder zijn heerschappij. Zijn 8^ste symfonie beschrijft daarentegen de drang naar vrede. Onder invloed van de strenge censuur schreef hij tot de dood van Stalin alleen nog maar muziek zonder betekenis. Om het overlijden van de dictator te vieren componeerde Sjostakovitsj  zijn 10^de symfonie waarin hij de vreugde liet horen van een nieuwe tijd voor Rusland. Zijn 13^de symfonie was een ongezouten kritiek op de Jodenvervolging en het antisemitisme in de Sovjetunie. Na de voltooiing van zijn 15^de symfonie componeerde hij alleen nog maar kamermuziek. Het componeren duurde totdat hij op 53-jarige leeftijd verlamd werd aan zijn rechterarm. Ook kreeg hij drie hartinfarcten  maar hij stierf uiteindelijk op 68-jarige leeftijd aan longkanker.

8.    De 20^ste eeuw

 In de klassieke muziek begon de 20^ste eeuw pas in 1914. Deze periode kenmerkt zich door een grote verscheidenheid aan verschillende stijlen. Alle conventies uit de voorgaande composities worden in de 20^ste eeuw geheel los gelaten. Vaak was het idee belangrijker dan de beluisterbaarheid. Hierbij worden alle 12 tonen uit het octaaf even belangrijk. Dit resulteert in nogal vreemde muziek die veel geduld vergt van de luisteraar. Daarnaast werden er allerlei nieuwe instrumenten ontwikkeld en de elektronische muziek stamt uit deze tijd. Daarnaast werden de Angelsaksische landen steeds belangrijker. Aan het einde van de 20^ste eeuw kwam er een nieuwe stroming op die een reactie was op de nogal abstracte muziek uit die tijd. Deze nieuwe Romantiek wordt vooral toegepast in de filmmuziek.

Frankrijk

 In Frankrijk was Maurice Ravel een belangrijke vertegenwoordiger van de muziek uit de 20^ste eeuw. Hij is in 1875 geboren in een klein dorpje aan de Spaanse grens. Zijn liefde voor Spanje kwam regelmatig tot uitdrukking bij veel van zijn muziek. Als kind trok het gezin Ravel naar Parijs en op zevenjarige leeftijd begon Maurice met pianolessen. Hij begon met een pianostudie aan het conservatorium maar deze heeft hij niet voltooid. Later kwam hij terug als compositiestudent. Na zijn studie volgden enkele pianostukken en liederen en al snel volgde groter werk in de vorm van symfonieën, balletten en opera’s. In de Eerste wereldoorlog diende Ravel als vrachtwagenchauffeur. Zijn vriend Paul Wittgenstein verloor zijn rechterarm bij deze oorlog waarop Ravel een pianosonate componeerde voor alleen de linker hand, de Concerto pour la main gauche. Al snel daarna volgde zijn bekendste werk, de Bolero. Dit bijzondere ballet kenmerkt zich door een constant ritme en een korte melodie die steeds door een ander instrument bespeeld wordt. Uiteindelijk resulteert dat tot een enorme climax. Ravel stierf in 1927 aan een hersenaandoening.

In Frankrijk was Edgar Varèse een belangrijke muziekvernieuwer en een  pionier van de elektronische muziek. Hij is in 1883 geboren in Parijs. Zijn vader wilde graag dat zijn zoon studeerde voor werktuigbouwkundig ingenieur maar Edgar had meer interesse in muziek. Desalniettemin studeerde hij toch af als werktuigbouwkundige en zijn bèta achtergrond was sterk van invloed op zijn latere muziek. Tegen de wil van zijn ouders begon hij toch met een muziekstudie aan het conservatorium in Parijs. Tijdens een reis naar Berlijn ontmoette hij daar de avant-garde componist Ferruccio  Busoni die een grote invloed had op zijn latere composities. In 1915 vertrok hij naar de VS waar hij zijn grote symfonische werk Ameriques componeerde. Dit werk was een ware revolutie voor de muziek van de 20^ste eeuw. Vanaf toen werd de muziek van Varese steeds experimenteler en hij gebruikte de muziekinstrumenten op een totaal nieuwe manier. De klankkleur en het concept waren belangrijker dan de harmonie en herkenbare melodieën.  Uiteindelijk werden de klassieke instrumenten niet meer toereikend voor hem en hij begon te experimenteren met elektronische instrumenten zoals sirenes, theremins en taperecorders. In het laboratorium van Phillips componeerde hij het Poème électronique dat gespeeld werd tijdens de wereldtentoonstelling van 1958. Hij overleed op 22 december 1965 in New York. De Franse elektronische muziek werd voortgezet door Pierre Henry en Pierre Schaeffer. Zij ontwikkelden de Musique concrete. Hierbij wordt uitgegaan van de gedachte dat elke geluidsbron kon dienen als muziekinstrument. Hierbij werden geluiden uit de omgeving opgenomen door geluidsbanden en later elektronisch bewerkt. Het bekendste werk uit dit genre is Tude aux Chemins de fer. Deze compositie is volledig opgebouwd uit het geluid van rijdende treinen. De belangrijkste leerling van Pierre Schaeffer was Jean Michel Jarre. Hij is vooral bekend geworden door zijn sprookjesachtige elektronische muziek uit zijn albums Oxygène  en Equinoxe.

Duitsland

Evenals een aantal Franse componisten hielden ook enkele Duitsers nog krampachtig vast aan de Romantiek zoals blijkt uit de muziek van Richard Strauss. Hij maakte totaal andere muziek dan de Weense Johann Strauss die vooral gezellige walsjes componeerde. Ze zijn ook geen familie van elkaar. Richard Straus is in 1864 geboren in München. Net als veel muzikanten bleek dat het al snel dat hij muzikaal talent had. Zijn eerste eigen stuk was een feestmars.  Na de middelbare school begon Richard Strauss met een studie filosofie en kunstgeschiedenis. Na zijn studie werd hij op aandringen van een dirigent kapelmeester in München en in die tijd volgden zijn eerste serieuze composities.  Dit waren vooral symfonische gedichten. Het bekendste symfonische gedicht is onbetwist Also sprach Zarathustra die vooral bekend is geworden door de sciencefiction film uit 2001 a Space Odyssey. Daarna legde hij zich vooral toe op het schrijven van opera’s waarvan Salomé de succesvolste was.  In 1896 trouwde hij met de zangeres Pauline de Ahna. Van de enorme opbrengst van zijn opera kocht hij een groot huis in Garmisch-Partenkirchen waar hij de rest van zijn leven bleef wonen. Na een lange tournee door Europa werd hij aangesteld als kapelmeester en directeur van de opera in Berlijn . Hier componeerde hij zijn beroemde opera Elektra. De derde grote opera van zijn hand was  Der Rosenkavalier waarbij veel gebruik gemaakt werd van sopranen. In 1919 werd hij gedurende vijf jaar benoemd tot directeur van de Weense staatopera. Zijn laatste opera Die Frau ohne Schatten luidde het einde van de Romantiek in. In de Tweede wereldoorlog stond Richard Strauss aan de kant van de Nazi’s en hij stond in contact met Adolf Hitler. Deze was ook een groot liefhebber van zijn muziek. Desalniettemin was de steun aan het regime ook een kwestie van zelfbehoud omdat zijn zoon met een Jodin getrouwd was. Dat neemt niet weg dat hij de muziek schreef voor de opening van de omstreden Olympische spelen in Berlijn. Richard Strauss overleed in 1949 aan de zijde van zijn vrouw en zijn zoon in zijn geliefde huis in Garmisch-Partenkirchen.

De Europese kunstmuziek

Gaandeweg werd de Europese muziek steeds abstracter. De uitvinder van dit genre is de Oostenrijkse componist Arnold Schönberg. Hij is in 1875 geboren in Wenen. Hij was een telg uit een Hongaars-joodse familie Op 8 jarige leeftijd begon hij met vioolspelen en al snel volgde zijn eerste compositie. Na het overlijden van zijn vader werd hij gedwongen om een baan te nemen als klerk. Dit nogal saaie werk werd draaglijk door het maken van muziek. Schönberg werd goed bevriend met de violist Oskar Adler die hem les gaf en hij werd lid van een amateurorkest. Desalniettemin was hij bijna volledig autodidact.  Zijn eerste composities waren strijkkwartetten die nog vrij traditioneel waren maar langzaam maar zeker werd zijn muziek steeds atonaler.

In 1901 trouwde hij met Mathilde Zemlinsky waar hij twee kinderen mee kreeg. Het gezin vertrok naar Berlijn waar Schönberg een aanstelling kreeg bij een cabaret. Dit was niet erg bevredigend totdat hij Richard Strauss ontmoette die erg onder de indruk was van zijn symfonisch gedicht. In 1903 keerde Schönberg weer terug naar Wenen. Daar gaf hij compositielessen en hij gaf een aantal concerten maar die vielen niet erg in de smaak bij het conservatieve Weense publiek. Alleen Mahler kon zijn muziek waarderen. Zijn tweede  strijkkwartet was nog controversiëler omdat hij daarbij de tonaliteit geheel verwierp. Om het publiek toch tevreden te stellen en geld te verdienen begon Schönberg met het arrangeren van bekende opera thema’s maar dit was niet erg bevredigend. Daarna volgden drie pianostukken die volledig dissonant waren wat leidde tot nog meer onbegrip.

Hij solliciteerde naar een baan als hoogleraar compositie maar dit werd afgewezen vanwege antisemitische motieven. Schönberg raakte aan lager wal en hij vertrok opnieuw naar Berlijn. Daar stuitte hij opnieuw op onbegrip maar hij begon internationaal wel naam te maken. Hij componeerde  daar een aantal liederen en een compositie voor harp en harmonium. Daarna volgde een korte tournee door Duitsland en andere Europese landen. Vanwege zijn astma werd hij in de eerste Wereldoorlog afgekeurd voor militaire dienst.

Na de oorlog werd de interesse in muziek opnieuw gedragen en Schönberg begon opnieuw met componeren en lesgeven. In deze tijd schreef hij zijn eerste dodecafonische werken zoals zijn Fünf Klavierstücke

Fünf Klavierstücke , een Serenade en een blaaskwintet. In 1923 verloor hij zijn vrouw maar al snel hertrouwde hij met de zus van een leerling Gertrude Kolisch. Zij kregen drie kinderen. Terug in Berlijn voltooide hij het muziekdrama. Hierna kreeg hij een baan als docent waardoor hij tijdelijk uit de financiële problemen kwam. Hij vond echter wel hinder van het toegenomen antisemitisme in Duitsland. Hij voltooide daar zijn opera Moses und Aaron waarbij religieuze thema’s gecombineerd werden met wereldse elementen. Hij  componeerde daar ook zijn muziekdrama Von Heute auf Morgen . Dit was de eerste compositie in de 12-toonstechniek. In deze muzikale vorm zijn alle twaalf tonen van het octaaf even belangrijk  waarbij de klassieke harmonie volledig verworpen wordt. Wegens de toegenomen Jodenhaat in Europa vertrok de familie Schönberg in 1933 naar Amerika. Vanwege zijn gezondheid vertrok hij naar Hollywood en begon daar met lesgeven en componeren. Een voorbeeld van een compositie uit die tijd was een ode aan Napoleon voor twee piano’s ,maar er waren nog veel meer werken voor uiteenlopende instrumenten zoals blazers en violen. In 1945 ging zijn gezondheid sterk achteruit door een combinatie van toegenomen astma en diabetes. Vanwege zijn slechte financiële situatie was hij gedwongen om toch een aantal privéleerlingen aan te nemen. Het werd er niet beter op toen hij ook een hartaanval kreeg. In 1951 ontving hij nog wel een eredoctoraat van de Muziekacademie in Jeruzalem maar al snel overleed hij.

De belangrijkste vertegenwoordiger van de experimentele  en elektronische muziek in Duitsland was ongetwijfeld Karlheinz  Stockhausen. Hij is in 1928 geboren in een straatarm dorpje vlak bij Keulen. Zijn ouders waren beide erg muzikaal zodat de jonge Karlheinz al op jonge leeftijd in aanraking kwam met muziek. Al snel bleek zijn uitmuntende kwaliteit en door het luisteren naar de radio kwam hij in aanraking met een groot aantal verschillende muziekgenres. Het karakteristieke geluid uit een transformatorhuisje inspireerde hem later tot het componeren van elektronische muziek. Door een gebrekkige behandeling van een oorontsteking ging zijn gehoor sterk achteruit. Tijdens de tweede wereldoorlog verloor Karlheinz zijn moeder ten gevolge van gedwongen euthanasie door de Nazi’s. Tijdens de oorlog begon hij met een lerarenopleiding. Zijn vader werd officier  in het Duitse leger en sneuvelde in Hongarije.  Na de oorlog studeerde hij aan het gymnasium waarna hij piano en muziekwetenschappen ging studeren in Keulen. Na het bijwonen van een concert van Schönberg werd Stockhausen gegrepen door deze nieuwe muziek. Tijdens een vakantie in Darmstadt ontmoette hij veel gelijkgestemde zielen en er werd veel gediscussieerd over filosofie en wat de essentie is van muziek. Daar componeerde hij zijn eerste seriële Composities Na deze reis begon Stockhausen een werkplaats waar hij zijn composities creëerde. Daar maakte hij veel atonale muziek waarbij hij bestaande instrumenten combineerde met vroege synthesizers en andere elektronica. Het beroemde werk van hem was Kontakte. Dit lange stuk combineerde allerlei percussie-instrumenten met een viertal roterende speakers. Zijn meest bizarre stuk was een compositie voor vier helikopters. Hoewel hij zijn studie beheerste met ijzeren vuist had hij toch een groot aantal leerlingen. In 2001 was er een relletje over hem omdat hij de aanslagen van 11 september een kunstwerk noemde. Stockhausen stierf uiteindelijk in 2007.

Engeland

Evenals hun volksaard is de klassieke muziek uit het Verenigd Koninkrijk keurig en behoudend. Tevens is hun muziek vooral populair in eigen land. De trots van Engeland is ongetwijfeld Edward Elgar. Hij is in 1857 in Proadheath geboren.  Door zijn vader die pianostemmer en organist was kwam de jonge Edward al snel in aanraking met muziek en religie.   Uit zichzelf leerde hij viool, altviool en orgel spelen. Al snel werd hij violist in verschillende orkesten. Hij begon met het componeren van salonmuziek en een aantal koorwerken waarvan The Dream of Gerontius uit 1900 de meest bekende was. Hierna volgden nog een groot aantal werken waaronder toneelmuziek, balletten, koorwerken en orkestwerken. Zijn meest bekende composities zijn echter de Enigma variations. Deze titel slaat op zijn grote fascinatie voor puzzels en mysteries. In deze variaties zit dan ook een verborgen boodschap en veel geleerden hebben hun tanden stuk gebeten om dit raadsel op te lossen. Voor het grote publiek is hij toch beter bekend geworden door de Pomp and Circumstance mars. Het beroemdste onderdeel van deze  mars is Land of hope and Glorie dat altijd gespeeld word bij The Last night of the Proms. Na dit succes begon Elgar met zijn eerste symfonie die erg positief ontvangen werd maar zijn tweede werd door het publiek veel minder omarmd. Na de Eerste wereldoorlog componeerde hij alleen nog maar een cello orkest maar zijn creativiteit  nam snel af. Hij overleed in februari 1934. Naast Edward Elgar was Benjamin Britten de belangrijkste Britse componist. Hij is in 1913 geboren in het plaatsje Lovestoft. Hij was een echt wonderkind en in zijn jeugdjaren componeerde hij al 800 korte pianowerkjes. Hij kreeg een beurs voor het Royal college of music in Londen  en hij componeerde vervolgens wat filmmuziek. Zijn doorbraak kwam door zijn Variations  on a  theme of Frank Bridge. Na zijn Serenade werd hij de populairste Britse componist van zijn tijd. Hij was een overtuigd pacifist en weigerde in dienst te gaan. Hij was een overtuigd Christen en hij schreef een groot aantal cantates en orgelwerken. Hij had een homoseksuele relatie met de zanger Peter Grimes. In 1939 vertrok hij voor drie jaar naar de VS maar daar heeft hij weinig gepresteerd. Terug in zijn geboorteland voltooide hij de opera Peter Grimes wat zijn naam vestigde als operacomponist. In de jaren 60 componeerde hij de bekende werken Les  Illuminations, a Midsummer night’ s Dream en de opera Death in Venice. Hij overleed in december 1976.

Amerika

De Amerikaanse componisten zijn over het algemeen spontaner en opener dan die uit het Verenigd Koninkrijk. De Amerikaanse muziek is vaak gewaagder en er worden regelmatig verschillende stijlen door elkaar gebruikt. Een goed voorbeeld hiervan is de synthese van klassieke muziek met Folk en Jazzmuziek bij George Gershwin. Hij is echt de belangrijkste Amerikaanse componist en heeft heel wat klassiekers op zijn naam staan. Ook was zijn muziek een inspiratiebron voor andere componisten zoals Igor Stravinski.  Naast componist was Gershwin ook een uitstekend kunstschilder. Hij is in 1898 geboren in New York als zoon van een Russische immigrant. Op zijn 12 jarige leeftijd kwam er een heuse piano in huis waar George niet van weg te slaan was. Hij had echter weinig input omdat er in het Brooklyn van zijn tijd weinig verheffende muziek werd gemaakt. Gelukkig kreeg hij al snel een aantal compositielessen. Op 15 jarige leeftijd was hij zo ver gevorderd dat hij kon beginnen als promotor bij een muziekuitgeverij voor amusementsmuziek. Deze stijl had een grote invloed op zijn latere werken. Zijn eerste bescheiden succes kreeg hij door het hitje Swanee maar zijn eerste serieuze compositie was een strijkkwartet. Daarna volgden er een groot aantal werken voor musicals en  revuetheater ’s. Hij componeerde ook een opera die volledig gezongen werd door zwarte artiesten. In 1923 componeerde Gershwin zijn beroemdste werk. In deze Rhapsodie in blue was een unieke combinatie van een klassieke pianocompositie met een symfonieorkest en een bigband. Bij dit belangrijke werk werd de jazz losgekoppeld van zijn oorspronkelijke functie als geïmproviseerde dansmuziek. Dit werk was bedoeld als ode aan dynamiek en de verscheidenheid van de Amerikaanse samenleving. Jaren later volgde er nog een opvolger. Deze Second Rapsodie was echter minder succesvol. In 1925 volgde zijn pianoconcert in F. Dit was zijn tweede grote en serieuze werk. Hierbij wordt behalve piano gebruik gemaakt van een groot symfonieorkest. Vooral het slagwerk speelt een belangrijke rol in dit stuk. Na een vakantie in Cuba componeerde hij zijn Cuban ouverture. Dit werk staat bol van de Zuid-Amerikaanse ritmes en werd een groot succes. Omdat Gershwin weinig te doen had begon hij met het schrijven aan zijn spectaculaire opera   Porgy and Bess. Het bekendste onderdeel van deze opera is het nummer Summertime wat door een enorm aantal muzikanten gecoverd is.  Er ontstond een klein relletje over de uitvoeringen van deze opera omdat Gershwin het belangrijk vond dat er ook zwarte Amerikanen werden toegelaten. Hij vertrok toen naar Hollywood waar hij bevriend raakte met Schönberg. Hun muzikale smaak was echter nogal verschillend en tot een samenwerking is het nooit gekomen. Ondanks het drukke leven in Californië was hij er nogal eenzaam. Hij stierf in 1936 aan een hersentumor. Een veel traditionelere Amerikaanse componist is Samuel Barber. Zijn stijl is te beschrijven als Post romantisch. Hij is in 1910 geboren in West Chester in de staat Pennsylvania.  Op zesjarige leeftijd begon hij met pianolessen en al snel volgde zijn eerste eigen compositie. Dit smaakte naar meer en hij besloot componist te worden. Op jonge leeftijd schreef hij al zijn eerste opera waarna piano- en compositielessen volgden. Ook kreeg hij zanglessen en hij bleek een aangename baritonstem te hebben. Zingen werd echt zijn grote passie. Hij componeerde dan ook 10 werken voor zangstem en 5  opera’s. Na deze studies volgden er een aantal composities die opvielen door hun elegantie. Voor zijn vioolsonate ontving hij de prestigieuze Beams prise van de universiteit van Colombia. Daarna regende het prijzen en hij werd alom gerespecteerd bijvoorbeeld door zijn  Serenade voor strijkers. Zijn First essay en met name zijn Ouverture to Frank Hudson. In 1936 begon Barber Samen met zijn levenspartner Gian Carlo Menotti aan een succesvolle reis door Europa. In Rome werden zijn eerste symfonie, het strijkkwartet opus 11 daar voor eerst opgevoerd. Terug in de VS ging de strijkorkestversie van laatstgenoemde strijkkwartet in New York in première. Vooral het zeer droevige  Adagio for strings is  zeer bekend geworden, vooral toen dj Tiësto er een dance-versie van maakte . Tijdens de Tweede wereldoorlog was hij verbonden aan de United States Air force Band. Na de oorlog volgde er een uiterst vruchtbare periode voor Barber. Hij schreef bijvoorbeeld het Orkest voor Cello en orkest en het ballet Medea. Ook zijn belangrijke opera’s Vanessa en Antonio and Cleopatra stammen uit deze periode . Na een kort ziekbed overleed hij in 1981 in New York.

Een vergelijkbare stijl als die van Barber is de beroemde Filmmuziek van John Williams. Hij heeft de muziek geschreven voor talloze bekende films waaronder Jaws, Star Wars, Juressic park, Indiana Jones, Superman, Schindler’s list,  Home alone en Harry Potter.

Een veel modernere Amerikaanse componist is Phillip Glass. Hij is algemeen bekend geworden als de uitvinder van de minimal music. Hierbij wordt een eenvoudige muzikale structuur steeds herhaald met subtiele variaties ook wordt er veel gebruik gemaakt van arpeggio’s  oftewel gebroken akkoorden.  Hij is in 1937 geboren in Baltimore. Zijn exacte muziek kwam voort uit een studie wiskunde en filosofie. Daarnaast studeerde hij ook dwarsfluit aan het conservatorium. Tijdens een muzikale reis door India ontmoette hij de Dalai lama waarna hij de rest van zijn leven de Tibetaanse zaak bleef steunen. Ook de bijzondere Tibetaanse ritmes vormden een grote inspiratiebron voor zijn muziek. Zijn muziek evolueerde van zwaar en eenvoudig tot helder en complex. Zijn carrière begon in kunstgaleries maar al snel richtte hij zijn Phillip Glass ensemble op. Zijn eerste werk in zijn nieuwe stijl was Music in twelve parts. Zijn eerste opera was het bekende Einstein on the Beach over het leven van Mahatma Gandhi.  Hierna volgden nog 14 opera´s waaronder één over Gallileo Galileì.  Naast opera´s componeerde Glass in de jaren 90 een aantal conventionele werken voor strijkorkest en symfonieorkest. Bij elkaar componeerde hij 10 symfonieën. Daarnaast componeerde hij ook veel filmmuziek. Hij ontving daar drie Oscarnominaties voor maar hij heeft er nooit één ontvangen. Voor piano componeerde hij onder andere zijn Metamorfoses en zijn Glassworks. Een aantal van deze werken zijn bewerkt voor harp door de Nederlandse harpiste Lavinia Meijer waar hij veel mee heeft samengewerkt. In de tijd dat dit essay geschreven is leefde Phillip Glass nog.

Een andere Amerikaan die minimalistische muziek componeert is Steve Reich . Hij gebruikt echter een grotere verscheidenheid aan instrumenten en hier en daar gebruikt hij ook elektronica. Zijn ritmes zijn vooral afkomstig uit Afrikaanse traditionele muziek. Hij is in 1936 geboren in New York. Na zijn studie begon hij met experimenten met de 12-toonsmuziek maar gaandeweg werd zijn muziek steeds minimalistischer. Kenmerkend voor zijn muziek is de Phase shifting waarbij twee stemmen dezelfde melodie spelen waarbij de tweede stem langzaam verschuift ten opzichte van de eerste stem. Ook worden melodielijnen extreem uitgerekt. Hij begon ook thema’s te gebruiken uit verschillende religies zoals bij zijn stuk Tehilin en de opera the Cave. In zijn opera Tree Thales gaat over de ramp met de Hindeburg, de ontploffing van de eerste waterstofbom en het gekloonde schaap Dolly. Zijn bekendste werk is echter Music for 18 musicians uit 1978. Hierbij worden onder andere marimba’s, piano’s strijkers en elektronica gebruikt. Het stuk is opgebouwd uit 11 akkoorden. In het eerste deel worden alle akkoorden gebruikt waarna ze één voor één apart worden gepresenteerd waarna het eerste stuk wordt herhaald. Een ander beroemd minimalistisch stuk wat niet onbenoemd mag worden is het Canto ostinato van de Nederlandse componist Simeon ten Holt. Het stuk bestaat uit meer dan honderd korte muzikale motieven die steeds op een andere manier herhaald worden en bij wijze van spreken aan elkaar geplakt worden.  Het stuk kan worden gespeeld door 1, 2, of 4  piano’s en het heeft een variabele lengte afhankelijk hoe veel structuurtjes er worden gespeeld. De minimale lengte is 1  uur een dat kan oplopen tot 3  uur, maar dat resulteert in eindeloze herhalingen en die lange duur heeft dan ook niet de voorkeur van Ten Holt. Kenmerkend aan het stuk is dat de uitvoerende geheel vrij is op welke manier het stuk gespeeld moet worden. Wel ligt het tempo en de maatsoort vast. Een nogal bizar aspect van het Canto ostinato is dat een maat 5  tellen duurt wat nogal vreemd klinkt voor de luisteraar.  Toch went dit al snel en het verklaart grotendeels de continue spanning in het stuk. Er zijn nog een aantal andere Nederlandse componisten uit de tweede helft van de 20^ste eeuw zoals Bert van den Brink. Hij is vooral bekend door zijn rustige en doordachte pianospel

Europese filmmuziek

Bekender is echter Rogier van Otterlo. Hij is vooral bekend door de filmmuziek van Soldaat van Oranje en Turks fruit. Andere beroemde Europeanen die filmmuziek maakten waren Ennio Morricone die vooral bekend is door de muziek voor spaghettiwesterns  en the Mission maar hij heeft nog veel meer filmscores op zijn naam staan. Zijn landgenoot Ludovico Einaudi is beroemd geworden door zijn kalme en minimalistische muziek uit de goodwillfilm Les Intouchables. De Fransman Yann Tiersen maakt romantische filmmuziek die erg doet denken aan Erik Satie. Zijn muziek voor  Amelie is enorm bekend geworden. De Duits/Amerikaan Hanz Zimmer is een veelzijdig filmcomponist. Zijn muziek voor Pirate’s of the Carribian is nog erg traditioneel maar die voor de sciencefictionfilm Interstellair doet sterk denken aan Steve Reich. De Griekse Synthesizergrootheid Vangelis is ook erg bekend geworden door zijn filmmuziek zoals die voor Chariots of fire, Blade Runner en 1492 Conquest of Paradise.